Kolejny wykład organizowany przez nasz oddział odbył się 17 maja 2012 r. o godz. 16.30. Autorem wykładu był wieloletni pracownik naukowy działu numizmatycznego Muzeum oraz obecny redaktor naczelny Biuletynu Numizmatycznego, Jerzy Piniński. Temat prelekcji „Monety na ziemiach Prusów w VIII i IX wieku” wywołał żywy odbiór wśród uczestników spotkania.
Poniżej streszczenie wykładu przesłane przez autora:
Jerzy Piniński – Pieniądz na południowo-zachodnich terenach zamieszkałych przez Prusów w VIII i IX wieku
We wczesnym średniowieczu monety pojawiają się tu w VIII wieku. Badania archeologiczne w Janowie Pomorskim nad Jeziorem Drużno, w pobliżu Zalewu Wiślanego, dostarczyły ponad 1000 monet, głównie dirhemów arabskich z VIII i pierwszej połowy IX wieku. Była tam faktoria kupiecka i osada rzemieślnicza, znana z IX-wiecznej relacji Wulfstana pod nazwą Truso, którą założyli w końcu VIII wieku Duńczycy. Znaleziono tam głównie ułamki pełniące rolę pieniądza obiegowego i surowca złotniczego. W tym czasie Skandynawowie opanowali drogi handlowe biegnące przez ziemie Rusi w kierunku państw Chazarów i Arabów. Za towary nabywane m.in. od Prusów, głównie futra i niewolników, otrzymywali srebrne dirhemy arabskie. Do Trusa przywożono je Dnieprem, Berezyną, Wilią i Niemnem do Zalewu Kurońskiego, skąd na zachód drogą morską lub przez Sambię.
Skarby monetarne pochodzą przede wszystkim z pierwszej ćwierci IX stulecia. Składały się one na ogół z monet całych, które napłynęły tam z Trusa. Oddalenie skarbów od tej faktorii nie przekracza kilkudziesięciu kilometrów. Zostały one zakopane zapewne przez członków miejscowej społeczności – pruskiej. Dirhemy znalazły się w rękach przedstawicieli starszyzny plemiennej, którzy zdawali sobie sprawę z ich wartości i zgromadzili zespoły tych monet zakopane następnie w ziemi jako łatwe do przechowywania nadwyżki majątkowe. Były to dla nich cenności nie mające charakteru pieniądza i środka obiegowego.
Rozprzestrzenianie się monet w głąb terenów pruskich trwało krótko, do około 830 roku. A napływ dirhemów arabskich do Trusa ustał zupełnie około roku 860. Z drugiej ćwierci IX wieku i z lat pięćdziesiątych pochodzi stąd zaledwie kilka ich ułamków. Z tego natomiast czasu pochodzi aż 11 z 13 monet zachodnioeuropejskich – fryzyjskich, karolińskich, angielskich, duńskich. Nie zastąpiły one pieniądza arabskiego. Zapewne Prusowie nie chcieli przyjmować tych monet. Brak ich w znaleziskach poza Truso. Ale nawet stopień pokawałkowania monet zachodnich z Janowa Pomorskiego jest dużo niższy aniżeli arabskich dirhemów, w większości są to monety całe, zwykle przerabiane na ozdoby. Zapewne i mieszkańcy Trusa niechętnie się nimi posługiwali.
Niewątpliwie zanikł handel dalekosiężny, w którym uczestniczyło faktorium w Truso i otaczająca ją ludność pruska. Przyczyną było zmniejszenie się jego opłacalności, może Prusowie przestali przyjmować monety, chociaż nie jest też wykluczony wielki, grabieżczy najazd wikiński około 820 roku, na co wskazywałoby dosyć jednorodne datowanie skarbów. Później skarby monet na terenach zamieszkałych przez Prusów trafiają się wyjątkowo a dirhemy arabskie są w nich rzadkością. Prusowie monetami się nie posługiwali i prawdę zapewne pisał w drugiej połowie XI wieku Adam z Bremy, że Prusowie za nic sobie mają złoto i srebro. Ale nieco inna była sytuacja na przełomie VIII i IX stulecia.
Repr. z: M. Bogucki, The beginning of dirham import to the Baltic Sea zone and question of early emporia, [w:] Worlds Apart? Contact across the baltic Sea in the Iron Age, red. A. Bitner-Wróblewska, U. Lund-Hansen, København – Warszawa 2010.