Awers i rewers

Awers i rewers – różne strony tej samej monety

Biuletyn Numizmatyczny 2012:1

Awers czy rewers? To na pozór absurdalne pytanie, które po analizie literatury przedmiotu, jak też aktów prawnych dotyczących emisji monet okresu II Rzeczypospolitej i PRL, może stanowić podstawę do głębszej refleksji. Jednocześnie pragnę zaznaczyć, że niniejszy artykuł nie ma na celu podważenia utrwalonych pojęć a jedynie przedstawić różnice w praktycznym ich zastosowaniu.

Znaczenia awersu i rewersu opisane zostały w wielu publikacjach[1], autorzy różnią się co prawda w szczegółowości poszczególnych definicji, jednakże co do ich istoty są zgodni. AWERS stanowi stronę główną monety, na której umieszcza się portret władcy, jego inicjały czy też znak pana menniczego, REWERS natomiast jest stroną odwrotną monety. Tak sprecyzowane definicje awersu i rewersu wykorzystywane są przez różnych autorów przy opisie monety polskiej. Wygląd monety w okresie królewskim możemy określić słowami Jana Stupnickiego: Tam na stronie głównej monety osoba króla na tronie miasto niej korona wyobraża godność królewską, królewskość w odjemnem znaczeniu tego słowa; orzeł zaś na odwrotnej stronie idealną jedność państwa, jest on bowiem ogólnem i powszechnem godłem krajów i ziem wszystkich w państwową jedność połączonych[2]. Opisując monety II Rzeczypospolitej autorzy publikacji przyjęli zasadę umieszczania na awersie godła państwa, rewers zawierał nominał lub inne wyobrażenie (il. 1-2).

a1

Il. 1. Moneta II Rzeczypospolitej – 1 złoty 1924.

Żródło: C. Kamiński, Ilustrowany katalog monet polskich, Warszawa 1992, s. 20.

a2

Il. 2. Monety II Rzeczypospolitej – 5 groszy 1923, 2 złote 1925.

Źródło: T. Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, Kraków 1981, s. 411.

Autorzy opisujący monety okresu powojennego, tak samo jak w przypadku monet okresu II Rzeczypospolitej, umieszczają godło państwa, bądź też różne stylizacje orła na awersie, rewers zawiera głównie nominał oraz inne wyobrażenia (il. 3-5).

a3

Il. 3. Monety PRL – 1 grosz 1949, 1 złoty 1957.

Źródło: T. Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, Kraków 1981, s. 430.

a4

Il. 4. Opis monety PRL – 20 groszy 1957.

Źródło: W. Terlecki, Nowe monety polskie, Wiadomości Numizmatyczne, R. II, 1958, z. 4, s. 31.

a5

Il. 5. Moneta PRL – 10 złotych 1967.

Źródło: C. Kamiński, Ilustrowany katalog monet polskich, Warszawa 1992, s. 71.

Inne, niż prezentowane powyżej, spojrzenie na temat awersu i rewersu mają osoby tworzące przepisy prawne. W opracowanych przez nich rozporządzeniach, ustalających wzory emitowanych monet, na awersie umieszczany jest zazwyczaj nominał, na rewersie widnieje godło państwa. Okres II Rzeczypospolitej nie daje nam jednoznacznej odpowiedzi na opisywany problem. Istnieją bowiem tylko dwa rozporządzenia[3], które odwołują się do pojęć awersu (strony głównej) i rewersu (strony odwrotnej), pozostałe zawierają tylko wizerunki monet bez szczegółowego ich opisu.

Z rozporządzenia z 26 maja 1924 roku pozwoliłem sobie wybrać opisy i wzory tylko tych monet, które zostały przeze mnie opisane na początku artykułu (il. 3-5, por. z il. 1-2).

a6

a7

Il. 6. Opis i wzory monet II Rzeczypospolitej. Żródło: http://isap.sejm.gov.pl

a8

a9

Il. 7. Opis i wzory monet II Rzeczypospolitej. Źródło: http://isap.sejm.gov.pl

Na podstawie międzywojennych opisów i wzorów możemy zauważyć, że godło państwa umieszczane jest na rewersie monety, natomiast na awersie umieszczony jest nominał. Nadmienić należy, że w rozporządzeniu z 1924 roku oraz w rozporządzeniu z 1926 roku przy opisie monet złotych umieszczono orła na awersie, ale widnieje tam również nominał (il. 8-9).

a10

a11

Il.8. Opis i wzory monet II Rzeczypospolitej. Źródło: http://isap.sejm.gov.pl

a12

Il.9. Opis i wzory monet II Rzeczypospolitej. Źródło: http://isap.sejm.gov.pl

Akty prawne ustalające wzory monet w okresie powojennym, posiadają inną formę niż przedwojenne. Zamiast wizerunków monet zamieszczony jest ich opis, co pozwala nam jednoznacznie określić, co autorzy zarządzeń uważają za awers a co za rewers monety. Tak jak w przypadku monet II Rzeczypospolitej[‘ i tu przedstawię tylko wybrane opisy monet.

a13

Il. 10. Opis monet PRL z zarządzenia Ministra Finansów z 14 lutego 1951 r. Źródło: http://isap.sejm.gov.pl

Strony monety opisane przez Tadeusza Kałkowskiego i Władysława Terleckiego (il. 3, 4) w aktach prawnych zostały przedstawione w sposób odmienny. Autorzy aktów prawnych awers (strona przednia) i rewers (strona odwrotna) opisują w sposób przedstawiony na il. 10. Kolejnym przykładem odmiennego spojrzenia na strony monety niż prezentowany przez T. Kałkowskiego i W. Terleckiego jest zarządzenie z 1957 roku „strona odwrotna Polska Rzeczpospolita Ludowa oraz oznaczenie roku, w którym moneta została wybita[4].C. Kamiński opracowując swój katalog opisał monetę 10 zł „Mikołaj Kopernik” w sposób przedstawiony na il. 5, natomiast autorzy zarządzenia[5] mieli inne spojrzenie na tę sprawę (il. 11).

a14

Il. 11. Opis monet PRL – 10 złotych „Mikołaj Kopernik”. Źródło: http://isap.sejm.gov.pl

Ostatnim zarządzeniem umieszczającym orła na rewersie jest zarządzenie[6] z listopada 1969 roku. Lata siedemdziesiąte przynoszą nam zmianę opisu awersu i rewersu, od tego momentu autorzy zarządzenia umieszczają godło państwa na awersie monety. Pierwszą monetą z godłem państwa na awersie jest 10 zł „Byliśmy, Jesteśmy, Będziemy”, chociaż orzeł umieszczony jest tam razem z nominałem, to w przypadku monet PRL nie należy wiązać nominału z awersem, bowiem w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych nominał umieszczany był zarówno na awersie jaki i rewersie monety.

Po latach możemy zastanawiać się tylko, czym kierowali się autorzy aktów prawnych opisujących wzory monet II Rzeczypospolitej i PRL. Czy chęcią kontynuowania opisu monety prezentowanego przez Jana Stupnickiego: orzeł zaś na odwrotnej stronie i przy braku elementów królewskich na awersie, umieszczanie tam dowolnej treści, chociaż do tej tezy nie pasuje opis monet 10 i 20 zł okresu II Rzeczypospolite, czy może wpływ stu dwudziestu trzech lat zaborów, które pozostawiły nam wiele naleciałości językowych, w tym używane dość powszechnie do określenia strony monety słowo RESZKA prawa strona monety, mająca zwykle napis, określający jej wartość awers[7]. Któż z nas nie stał przed dylematem orzeł czy reszka?


[1] Poniżej przedstawiam trzy wybrane definicje z różnych obszarów:

pierwsza, opracowana przez Edmunda Kopickiego na potrzeby przeprowadzenia klasyfikacji monet, za stronę główną uważa zazwyczaj tę stronę monety, która zawiera zasadniczą treść stanowiącą o podstawach prawnych wybicia danej monety, a więc: wyobrażenie pana menniczego (władcy), albo przy jego braku: tytulaturę lub imię władcy, względnie przy ich braku: godło (herb) władcy, państwa miasta – Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych, t. IX, cz. I, Warszawa 1985, s. 12;

według drugiej, Józefa Szymańskiego, opracowanej na potrzeby nauk pomocniczych historii, strona główna (awers) zawiera zasadniczą treść stempla: imię, portret, znak pana menniczego (np. orła), strona odwrotna (odwrocie) – rewers – treści drugorzędne (np. nominał monety) – Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2008, s. 557;

według trzeciej, opracowanej na potrzeby słownika, awers to jedna z dwóch stron monety lub medalu (zwykle z portretem lub imieniem władcy), zwana też stroną główną – Słownik Wyrazów Obcych PWN, Warszawa 1993, s. 89

[2] J. Stupnicki, O monetach halicko-ruskich, Biblioteka Ossolińskich, t. 7, 1865, s. 101.

[3] Dziennik Ustaw 1924, nr 45, poz. 476, Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 26 maja 1924 r. o ustaleniu wzorów monet; Dziennik Ustaw 1926, nr 61, poz. 368 Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 14 czerwca 1926 r. o zmianie wzoru monet złotych wartości 10 i 20 złotych.

[4] Monitor Polski 1957, nr 51, poz. 324, Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 11 czerwca 1957 r.

[5] Monitor Polski 1967, nr 17, poz. 86, Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 17 marca 1967 r.

[6] Monitor Polski 1969, nr 50, poz. 381, Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 18 listopada 1969 r.

[7] Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1993, s. 743